تحقیق مقاله زندگینامه ابوالفضل عبدالرزاق کاشانی ملقب به کمال الدین

فرمت : WORD تعداد صفحه :105

نام ونسب کاشانی:

اهل کاشان است، نامش عبدالرزاق، کنیه‌اش ابوالفضل و ملقب به کمال‌الدین می‌باشد، پدرش نیزبا لقب جمال‌الدین و کنیه ابوالغنائم مشهور است.

تاریخ زندگی جناب عبدالرزاق بخاطر همزمانی و شباهتهای اسمی با سه عالم برجسته دیگر- دونفر هم نام ودیگری همشهری – دچار ابهامات و تناقضات زیادی گردیده است تا جائیکه از کنیه او گرفته تا محل زندگانی، نام پدر و آثار او را تحت الشعاع خود قرار می دهد. این سه که به ترتیب عبارتند از:

1- کمال الدین عبدالرزاق مشهور به (ابن فوطی) (م723 هـ ق) تراجم نگار هم عصر کاشانی و صاحب <مجمع الآداب فی معجم الالقاب> و تلخیصی ازآن بوده، پدرش احمد و شانزده سال پیشتر از کاشانی دار فانی را وداع گفته است.

2- کمال الدین عبدالرزاق سمرقندی (ت 816هـ ق م 887هـ ق) مؤلف «مطلع سعدین و مجمع بحرین»، پدرش اسحاق،ملقب به جلال الدین می‌باشد.( همچنانکه می بینیم نزدیک به یک قرن بعد از کاشانی می زیسته است).

3- عزالدین محمود کاشانی (م735هـ ق) صاحب دو اثر مشهور «مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه»- که در اصل ترجمه وتلخیص از عوارف المعارف سهروردی است – و شرح عالمانه وادیبانه تائیه ابن فارض مشهور به «کشف الوجوه الغر لمعانی نظم الدّر» می‌باشد.

این همعصر وهمشهری ملا عبدالرزاق – همچون او – در عرفان عملی و نظری تبحر داشته و دو اثر ماندگارش نشان از تضلع او در این دو حوزه دارند.گروهی چون علامه امین عاملی[1] و حاجی خلیفه[2]،علامه مدرس تبریزی[3]، مرحوم آقا بزرگ تهرانی[4] - به اشتباه- ابوالغنائم را کنیه ملا عبدالرزاق بر شمرده اند در حالیکه

می دانیم- براساس آنچه تلمیذ نامدارش قیصری در مقدمه شرح مخصوص خود ضبط کرده ابوالغنائم کنیه پدرش می باشد.

علامه طهرانی نام پدر او احمد[5] و مدرس تبریزی اسحاق[6] می دانند و این در حالیست که این دو بترتیب – نام پدر ابن فوطی[7] و عبدالرزاق سمرقندی[8] می‌باشند.

در مورد زادگاه ایشان نیز با اینکه همه جا، نام «قاسی»[9]«قاسانی»[10]و«کاشی»[11] «کاشانی»[12] «قاشانی»[13]آمده است.اما حاجی خلیفه در کشف الظنون[14] هنگام معرفی «تأویلات القرآن الکریم» لفظ «سمرقندی» را بعد از «الکاشی» بکار می‌برد، تا جائیکه جناب آقای بیدار فر در مقدمه وزین خود برشرح منازل السائرین – با توسل به کاربرد «القاسانی»توسط قیصری و قول یاقوت حموی در معجم البلدان_ تمایل خود را به سمرقندی بودن ملا عبدالرزاق ابزار می‌دارد.[15]و این در حالیست که ابوالفداء در تقویم البلدان قاشان را به صورت قاسان را نیز مجاز دانسته[16] و بغدادی نیز در مراصد الاصلاع، قاسان و قاشان –هر دو – را شهری در نزدیکی اصفهان معرفی می‌کند[17] پس باید گفت که حاجی خلیفه بین صاحب مطلع سعدین و ملا عبدالرزاق دچار خلط شده است. از طرفی می دانیم کاشی مخفف کاشانی و قاشی نیز تلفظ

دیگری از قاشانی در زبان عامه است[18]پس نام کاملش – همچنانکه قیصری(ره) در مقدمه شرح فصوص الحکم آورده – عبارتست از: <کمال الدین ابوالفضل عبدالرزاق بن جمال الدین ابیالغنائم الکاشانی[19]>

آغاز ، حیات وانجام کاشانی:

در هیچیک از تراجم مشهور نظری نسبت به تاریخ تولد ایشان به چشم نمی خورده لذا ما برای مشخص شدن دوران حیات و سال تولد تقریبی او به تحقیقی درباره تاریخ وفات ورویکردش به عرفان دست می زنیم باید گفت که در مورد تاریخ وفات ایشان چهار نفر ارائه شده است.

1) حاجی خلیفه در کشف الظنون تاریخ وفات کاشانی را سال (730 هـ ق) می‌دانند[20]که همین نظر به اعیان الشیعه[21] نیز راه یافته است.

2) صاحب روضات الجنات سال وفات را سال( 735هـ ق) ضبط نموده است[22] و مدفنش را خانقاه زین الدین ماستری داخل شهر نطنز و در جوار مسجد جامع می دانند.

3) سومین تاریخ ازآن صاحب مجمل التواریخ می ‌باشد ایشان سال وفات را سوم محرم سال 736 هـ.ق) می‌دانند که از دقت بیشتری نسبت به بقیه برخوردار است.

4)حاجی خلیفه در کشف الظنون ذیل معرفی تأویلات القرآن الکریم سال وفات ایشان را 887 (هـ ق) می‌دانند چرا که اولاً اگر تاریخ نوشتن شرح منازل السائرین- همچنانکه در آخر یکی از نسخ آن آمده – سال(731هـ ق)باشد[23] بدون تردید سال وفات ایشان سال(730 هـ ق) نمی‌باشد. ثانیاً حاجی خلیفه- همچنانکه فراوان از او دیده شده – بین ملاعبدالرزاق و

سمرقندی، صاحب مطلع سعدین،خلط نموده و سال وفات ایشان را برای کاشانی آورده است.

نظر برجای مانده قابل جمعند، چرا که اگر تاریخ وفات ایشان را سوم محرم سال (736هـ ق) بدانیم، می‌توان گفت که صاحب روضات الجنات این سه روز را به حساب نیاورده است پس صحیح‌ترین تاریخ همان سوم محرم سال (736 هـ.ق)‌می‌باشد.

حال اگر- براساس نامه کاشانی به علاءالدوله سمنانی، رویکرد کاشانی به متصوفه در اوایل جوانی او- بعد از بحث فضلیات وشرعیات- و با مصاحبت مولانا نورالدین عبدالله نطنزی (م 699 هـ ق) و بعد-و همزمان با او –شمس‌الدین کیشی و اصیل‌الدین عبدالله (م 685 هـ ق) صورت گرفته باشد. در این حالت جناب کاشانی سال بعد ازوفات شیخ اصیل‌الدین زیسته‌اند. واگر شروع مصاحبتش با متصوفه را بین 25 تا 35 سالگی ایشان بدانیم، مدت حیات این عارف وارسته بین 75 تا 85 سال و سال تولد ایشان ، بین سالهای (650هـق تا 660 هـ ق) بوده است. وصدق این استدلال زمانی آشکار می‌گردد که در هیچیک از کتاب تراجم عمر طولانی و غیرطبیعی برای این بزرگمرد عرفان ثبت نشده است سوگمندانه باید گفت که حتی نسبت به مدت عمر کاشانی نیز اشتباهات فاحشی صورت گرفته است تا جائیکه برخی با دیدن نامی از <محمد بن مصلح المشتهر بالتبریزی[24]> در مقدمه شرح فصوص کاشانی به اشتباه آنرا شمس تبریزی ( م 645هـ ق)دانسته و شرح فصوص کاشانی را به سفارش ایشان می‌دانند. غافل از اینکه در این صورت اگر هنگام نوشتن به شرح خصوص کاشانی 40 ساله باشد.

با توجه به اینکه فصوص در سال(632 هـ ق) نوشته شده ومحی الدین متوفی 638 (هـ ق) است- باید عمری 130 تا 140 ساله برای او در نظر گرفت که اشاره کردیم در کتب تراجم به چنین عمری اشاره نشده است. از طرفی می دانیم که کاشانی شرح خود را بعد از شرح

جندی[25] و جندی نیز شرحش را بعد از وفات شیخ کبیرصدرالدین قونوی[26] (م 673 هـ ق) نگاشته است. پس این سخن که کاشانی شرح خود را به سفارش شمس تبریزی نوشته،سخی ‌بی‌پایه است و اگر به این نکته نیز توجه کنیم که شمس تبریزی نگاهی منتقدانه به عرفان محی الدین دارد این بی پایگی روشنتر خواهد بود.

کاشانی و آموخته ها :

کاشانی نه تنها یک تاز عرفان و مجمع البحرین عرفان نظری وعملی است که پیشتر جستجوگری پرتلاش در عرصه علوم ظاهری بوده است و آنگونه که از مقدمه <اصطلاحات الصوفیه> و تنها مرجع ما -نامد کاشانی به شیخ علاء الدوله سمنانی - بر می آید او قبل از ورود به عرفان از فضلیات( علم ادبی)

2- شرعیات (فقه و حدیث و تفسیر وعلوم مرتبط) گرفته تا 3- اصول فقه و 4- کلام و 5- معقولات ( منطق وعلوم طبیعی) و درآخر علوم الهی (فلسفه) را به گونه ای کاویده که< استحضارآن به جائی رسید که بهتر از این صورت نبندد»[27] و این خود نشانگر تضلع این «عالم عامل»[28] و <جامع میان علوم ظاهری و باطنی> در جمع وباطن میان ظاهر دارد.در اینجا باید نکته ای را خاطر نشان شویم و آن اینکه افرادی همچون کاشانی که ابتدا میدان دار عرصه علوم ظاهری، مناسب دنیوی بوده اند، پس از ورود به فراخنانی عرفان همچون طایری رهیده از نفس آنچنان در بلندای عرفان بال گسترانده که کمترکسی می‌تواند به افق آنان نزدیک گردد دراین زمینه می‌توان از بزرگانی چون ابراهیم ادهم، سنائی غزنوی، ابن عربی، سید حیدر املی وغیره نام برد.

مشایخ و همعصران او:

باید گفت یگانه منبع شناخت مشایخ کاشانی- همچون دیگر ابعاد زندگی ایشان- نامه مختصر وبا ارزش ایشان به علاء الدوله سمانی استملا عبدالرزاق در آن نامه مشایخ خود را اینگونه برشمرده است.

1-‌نورالدین عبدالصمد نطنزی (م 699 هـق) مرشد اصلی ملاعبدالرزاق که اگر ورود کاشانی به محضراورا بین سالهای( 685-675 هـق) بدانیم، تقریباً به مدت 15 تا 25 سال از محضر ایشان بهره برده است و حتی بعد ازوفاتش < مرشدی که دل بر او قرار گیرد نمی‌یافت.>[29]

ایشان از مریدان نجیب الدین علی بن بزغنش شیرازی(م 678هـق) و همدوره سعید الدین فرغانی است و به گفته کاشانی پدرش نیز از صوفیان بوده و نزد شیخ شهاب الدین سهروردی، صاحب عوارف المعارف آمد و شد می کرده است.[30]

[1]^{-عاملی، امین/ اعیان الشیعه/ تحقیق:حسن امین/ دارالتعار}^ف^{للمطبوعات}^{/ بیروت ، 1403}^/^{ج 7}^،^{ص 470}

[2]^{- حاجی خلیفه}^{، مصطفی بن عبدالله}^{/ کشف الظنون/ تحقیق :}^{یالتقیاالکیسی}^{/ وکالة المعارف/استانبول}^،¹³⁶⁰^/^ج^1،^ستون336

[3]^{- مدرس تبریزی،}^محمد^{/ریحانة الادب / خیام}^/^تهران^،¹³⁷⁴^/^{ج 5}^،^{ص 34}

[4]^-^ت^هر^ا^{نی، آقا بزرگ / الحائق الراهنه/ اسماعیلیان/ قم،بی تا}^/^{ص 112}

[5]^{- همان منبع}^/^{ص 112}

[6]^{- مدرس تبریزی ، محمد علی / ریحان}^ة^{الادب/ همان منبع}^/^{ج 5}^،^{ص 34}

[7]^-^زرکلی^{، خیرالدین/ الاعلام/دارالعلم}^{للملائین/بیروت}^،^1986/ج^3،^{ص 349}

[8]^{-سمرقندی،عبدالرزاق}^/^{مطلع سعدین و مجمع بحرین/مقدمه و تصحیح: عبدالحسین نوائی/طهوری/ تهران،1353}^/^مقدمه^،^{ص 9}

[9]^{- ابن فوطی، عبدالرزاق/ تخلیص مجمع ال}^آ^د^ا^{ب فی معجم الألقاب/ تحقیق:محمد الکاظم/ ارشاد اسلامی / تهران ،1416}^/^{ج 4}^،^{ص 180}

[10]^{-قیصری،}^محمد^{داود/ شرح}^ف^{صوص الحکم/ همان منبع /ص 4}

[11]^{-تهرانی،آقا بزرگ / الحائق الراهنه/ همان منبع /ص 112}

[12]^{-مدرس تبریزی،محمد علی/ ریحانة الادب/ همان منبع/ ج5،ص 34}

[13]^-

[14]^{- حاجی خلیفه،مصطفی بن عبدالله / کشف الظنون/}^{همان منبع/}^{ج1،ستون336}

[15]^{-کاشانی}^،^{عبدالرزاق/ شرح منازل السائرین/}^{تصحیح وتعلیق: محسن بیدار فر}^{/ قم،1372}^/^{مقدمه،ص 18}

[16]^-^ابی^{الفداء/ تقویم البلدان/ مکتب}^ة^المثنی^/^ب^غ^{داد،بی تا}^/^{ص 420}^و⁴²¹

[17]^{-بغدادی، علی محمد / مراص}^د^{الاطلاع/}^{دارالاحیاء}^الکتب^العربی^ة^{/ قاهره، 1373}^{/ ج}^{3،ص 1056}^و¹⁰⁵⁷

[18]^{- حموی،یاقوت}^/^{معجم البلدان / دارصادر/بیروت}^،^{1388/ج4،ص 296}

[19]^{- قیصری، محمد داود /شرح}^فصوص^{الحکم/ تصحیح و تعلیق}^:^{جلال الدین آشتیانی/ علمی و فرهنگی}^/^{تهران،1375}^/^{ص 4}

[20]^{- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله / کشف الظنون/ همان منبع}^/^{ج 1، ستونهای107}^تا²²⁶

[21]^{- عاملی، امین/ اعیان الشیعه/ همان منبع}^/^{ج 7}^،^{ص 480}

[22]^{- خوانساری، محمد باقر/ روضات الجنات/ اسماعیلیان/قم}^،¹³³⁹^/^{ج4،ص 198}

[23]^{- کاشانی،عبدالرزاق/شرح منازل السائرین/ همان منبع}^/^{مقدمه، ص 35}

[24]^{- لوری، پی}^ی^{ر/ تأویلات القرآن از دیدگاه عبدالرزاق کاشانی/ ترجمه}^:^زینب^پودینه^{آقائی/ حکمت}^/^ت^هران^،¹³⁸³^/^{ص 133}

[25]^-^{کاشانی، عبد الرزاق/شرح فصوص الحکم /قم،1370 /مقدمه،ص21}

[26]^{- جندی ،مؤیدالدین / شرح}^فصوص^{الحکم / تحقیق و تعلیق}^:^{سید ج}^ل^{ال الدین آشتیانی / دانشگاه}^مشهد^{/ مشهد}^،¹³⁶¹^/^{ص 10}

[27]^-^{لوری ، پییر /تأویلات القرآن از دیدگاه عبد ارزاق کاشانی /همان منبع/ص233}

[28]^-^{ابن فوطی ،}^{،عبدالرزاق/ تلخیص}^مجمع^ال^آ^{داب/ همان منبع}^/^{ج 4}^،^{ص 181}

^5-جامی^{،عبدالرحمن/ نفحات الانس من حضرات القدس / تحقیق}^:^{محمودعابدی}^/^{اطلاعات/تهران،1375/ص483}

[29]^{- لوری،}^پ^ی^{یر/ تأویلات القرآن از دیدگاه}^عبد^{الرزاق کاشانی / همان منبع}^/^{ص 234}

[30]^{- کاشانی، عبدالرزاق / تأویلات القرآن الکریم انتشار یافته ب}^ا^{نام تفسیر ابن عربی/ تحقیق :}^سمیر^{ارباب مصطفی /}^{دارالاحیاء التراث العربی}^{/ بیروت}^،¹⁴²²^/^{ج 5}^،^{ص 122}